Procesi rehabilitacije istorijskih ličnosti koje su
tokom Drugog svetskog rata sarađivale sa nacističkim okupatorom izaziva veliku
pažnju u Srbiji. Proteklih dana ipak, nije u centru pažnje samo sudski proces
za rehabilitaciju Milana Nedića, već i odluka da se sa Trga Slavija izmesti
spomenik Dimitriju Tucoviću. U regionu takođe svedočimo događajima koji se mogu
podvesti pod istu tipologiju. Primera radi, novi hrvatski ministar za kulturu
smatra da je „anti – fašizam floskula“, a u toj se državi ponovo počinje
govoriti i o „izdajnicima“, što se može smatrati eufemizmom za „anti – Hrvate“.
No, fokusirajmo se na Srbiju.
Pogrešno je čini mi se, posmatrati procese
rehabilitacije Draže Mihajilovića, Milana Nedića i Dimitrija Ljotića kao
procese koji su sami sebi svrha. Nisu to po mom mišljenju ni instrumenti, a ni
kamen – temeljci koji mogu predstavljati uvod u nešto još tragičnije. Umesto
toga, ovo su procesi koji se mogu smatrati „završnim radovima“, poslednjim
ekserima koje država Srbija udara na građevinu koja je izrađena prema
projektnom dizajnu napravljenom mnogo ranije. Taj dizajn u svom naslovu ne
krije ništa što zvuči prestrašno. Nije to ni četnička Srbija, ultra –
nacionalistička, šovinistička, a bojim se ni „anti – evropska“, nazadna Srbija
– kako bi to volele da zaključe koleginice i kolege iz redova „građanske
Srbije“. U naslovu toga dizajna, na čije se ostvareno velelepno zdanje ovih
dana udaraju poslednji ekseri zove se „Srbija kao dovršena nacionalna država“.
Da bi opravdala svoj naziv, svaka nacionalna
država mora da se obračuna sa tekovinama koje su u svojoj srži anti –
nacionalne ili u ublaženoj varijanti, internacionalne. Istorija Srbije kao i
Hrvatske poigrala se surovo sa zastupnicima „nacionalnih projekata“, kada je u
Drugom svetskom ratu nasuprot anti – fašističkom internacionalnom partizanskom
pokretu, postavila nacionalne anti – komunističke, ali i pro - fašističke pokrete
- poput četničkog ili ustaškog. To je tvorcima ideje o „dovršenoj nacionalnoj
državi“ stvorilo nelagodu koju su odlučili odlagati do samog kraja izgradnje
velelepnog nacionalnog zdanja. Ta nelagoda ogleda se u tome da je, kako bi se
nacionalni projekat dovršio, neophodno raskrstiti sa komunističkim
„neprijateljem nacije“ – koji je istovremeno bio i jedini anti – fašistički
činilac u narodno – oslobodilačkoj borbi protiv naci – fašizma. Ipak, što se
mora – mora se.
Nisu, sa druge strane, završni radovi na
„sanaciji srpske države“ nešto najnečasnije što je moralo biti odrađeno u
procesu dovršetka nacionalnog projekta. Najnečasnije je za nama i ono se može
kvantifikovati brojem nedužnih žrtava u ratovima sa početka radova na
gorepomenutom zdanju. Pošto je svaki početak težak, ruke je okrvavio dobar broj
izvođača radova. Arhitekte su doduše uglavnom pomrle umeđuvremenu, ali se i
danas služimo njihovim „mudrim rečima“ koje su uklesane u krvlju okupanom
kamenu temeljcu naših nacionalnih konstrukcija. Mnogi koji su lopatama, među
prvima kopali...temelj, danas su na mestima poput predsedničkog.
Rasplet sage u najmanju ruku je ciničan. Najpre
je izgledalo kao da su ratni temelji nacionalnih država na ovom prostoru anti –
civilizacijski, a onda se ispostavilo da je uspešnost u procesima etničkog
čišćenja i masovnih ubijanja donosila bolju startnu poziciju u daljem procesu radova
na nacionalnom projektu. Kako je uspešniji i brži rad na dovršavanju nacionalne
države donosio i bolju poziciju u redu za članstvo u „podorici evropskih
zemalja“, u nju su prvi ušli oni koji, ili nisu ispočetka imali problema sa
etnički heterogenim stanovništvom (Slovenija) ili koji su najuspešnije očistili
svoju teritoriju od „destabilizujuće manjine“ (Hrvatska). Srbija je pala na
ispitu etničkog čišćenja, pa joj taj neuspeli pokušaj u južnoj pokrajini i
dalje donosi mnogo glavobolje u evro – integracijama. Srbija zbog ovoga
pokušava da se „vadi“ na završnim radovima i da tako moderna, nacionalna, sa jasnim
anti – komunističkim i otuda, pro – evropskim opredeljenjem, zamaskira „fleke“
sa početka izvođenja radova. Možda je u prošlosti bilo i „neuspeha“, ali evo –
polako se nacionalno velelepno zdanje dovršava. Temelji možda jesu umazani
crvenom bojom, enterijer možda jeste siv, poslednji ekseri crni. Najvažnije je
da crveni temelji Srbije kao dovršene nacionalne države nisu crveni od
komunizma. Još važnije, estetike radi, fasada je ružičasta.
