Budalaštine kojima se divi Balkan

Veliku istinu o srpskoj ekonomiji saopštio nam je ministar privrede. Prebrojao je sva javna preduzeća, rekao da su ona teret privredi i zaključio da su kao takva zamajac u točkovima koji bi se, da nije njih, kotrljali ka prosperitetu. Zato je ministar Radulović uz podršku vlade iz budžeta za narednu godinu izuzeo subvencije za javna preduzeća. Umesto toga razvio je strategiju da se, ukoliko ima uslova, nekima od njih pomogne u procesu restrukturiranja, dok će velika većina biti ugašena ili privatizovana. Kaže ministar da on nije političar i da građanima saopštava surovu istinu. Mediji u regionu dive se hrabrosti Saše Radulovića, koji je konačno presekao i odlučio da raskine sa ružnom prošlošću koju je karakterisala državna intervencija u sferi ekonomije. Dve su začkoljice po sredi u vezi sa ovim, jedna ekonomska a druga ideološka.

Ono što se sve vreme provlači kroz diskurs jeste to da je u prethodnih deset godina istrošeno poverenje u ekonomski model prema kom država aktivno učestvuje u ekonomiji. Stvara se tako dojam da je od 2000. godine do danas, ekonomija istrulila jer se 1) država previše mešala i 2) jer su i privatizacija i pokušaj liberalizacije tržišta doveli do katasrofalnih posledica usled pljačke prilikom privatizacije.

Krenimo od prve antiprotivne izjave u kojoj, u svom autorskom tekstu ministar kaže:  

Umesto da radimo, mi smo zamislili da će stranci doći da razviju našu privredu. Ovo je naravno kapitalna budalaština. Svi investitori, domaći i strani, posluju zbog profita (...) Glavni fokus ekonomske politike mora da bude domaća privreda.

Pre svega, kapitalna budalaština je to da ima iole značajnije razlike između stranih i domaćih privatnih investitora, u uslovima u kojima se država ne meša u ekonomiju. Kako bi novac uložili baš u srpsku a ne u neku drugu privredu, velikim investitorima neophodno je pružiti ono što se često naziva "povoljnom atmosferom za biznis". Ta povoljna atmosfera tiče se redukcije troškova proizvodnje, te smanjenih državnih nameta kako bi se uvećao profit koji je, baš kako reče i ministar, glavni cilj i stranim i domaćim investitorima. Jeftina radna snaga, liberalizovano tržište radne snage, te privilegovan položaj kada je reč o privatizaciji i eksploataciji javnih dobara i njihovih prirodnih bogatstava podjednako su važni i stranim i domaćim velikim investitorima. Umesto inostranim multinacionalkama, omogućićemo domaćim oligarsima da uvećavaju svoje bogatstvo. Ono što je verovatniji scenario od drugih, ako domaći investitori narastu do mere u kojoj će biti zanimljivi za otkup od strane inostranih investitora, ponovo će se vlasništvo nad uspešnim proizvodnjama preseliti u ruke stranog kapitala. Primeri Apatinske pivare ili Zastave ovde su relevantni. Ako o ovome sudimo na osnovu neoliberalne "biblije", teorije racionalnog izbora, nema nam druge osim da zaključimo da nikakve racionalnosti niti jasne računice u ovome nema. Jedino na šta ovakav pristup može da se svede jeste "patriotska" iracionalnost prema kojoj su nam draži domaći od stranih bogataša i to samo privremeno, kako bi se stvorio privid nekakvih reformi.

Druga "kapitalna budalaština" ministra Radulovića tiče se dela u kom kaže: 

Na javna preduzeća trošimo dodatne stotine miliona evra godišnje. Javna preduzeća kod nas nisu izvori pofita, već deo socijalne politike s ogromnom cenom po celo društvo. I štetnim ugovorima, kupcima i dobavljačima, preko kojih se izvlači ogroman novac i sliva u privatne, uglavnom partijski obojene džepove.

Ekonomska strategija prema kojoj se rast stimuliše povećanjem javnih rashoda umesto njihovim smanjivanjem nije ništa što je "s one strane razuma". Trideset "Prosperitetnih godina" (Glorious years) posleratne Evrope upravo su došle kao posledica kejnzijanske logike koja predlaže uvećanje javnih rashoda u cilju rasta pariteta kupovne moći potrošača. Kada ljudima novac dajete (bilo u formi socijalnih davanja, subvencija ili bilo kojoj drugoj formi) oni ga prosto ne jedu već ga troše (dakle još jedna "pod - budalaština" je da javni rashodi predstavljaju "bacanje para u bunar"). Ako u državi kao što je Srbija to prestanete da činite, ne samo da destimulišete potrošnju koja ima direktan uticaj i na smanjenje proizvodnje (zakon ponude i potražnje, ništa komplikovanije od toga - zaista), onda otvarate prostor za sivu ekonomiju. Tako će najavljeno smanjenje poreza na rad koje bi trebalo da stimuliše poslodavce da plaćaju porez na svakog svog zaposlenog (mera koja za cilj ima smanjenje poslovanja u sivom sektoru) biti poništena smanjenjem javnih rashoda i šta više doprineti  povećanju obima "sive zone". Ako još i liberalizujete tržište rada kao što je izvesno da će se učiniti (ako je suditi po novom zakonu o radu), onda vam se broj ljudi bez posla uvećava, potrošnja smanjuje, kao i dotok novca u budžet jer područje sive ekonomije raste čime se onemogućava oporezivanje zarada. Ako je neoliberalni argument na ovo da liberalizacija tržišta radne snage omogućava veću dinamiku kroz doškolovavanje, prekvalifikaciju i brzu adaptaciju na tehnološke i druge inovacije, onda u celu ovu zavrzlamu moramo da uključimo i liberalizovani obrazovni sistem koji funkcioniše po principima komodifikacije znanja i bivamo konačno zatvoreni u začarani krug neoliberalnog tržišta.  Upravo je to ono što se dogodilo u zapadnoj Evropi u kojoj je nekom trenutku država "blagostanja" zamenjena neoliberalnom, što je bio kraj evropekog "zlatnog doba". Posledice vidimo danas u većini država EU, kroz galopirajuću nezaposlenost i još veće disparitete između bogatih i siromašnih. Bez namere da poredim današnju Srbiju sa posleratnom zapadnom Evropom, naglašavam ovo jer nam ministar zapravo saopštava da je politika uvećanja rashoda kroz subvencije propala, umnogome zbog koruptivnih radnji i pljačkaških prljavih ruku političke elite, koja se pretvorila u parazitsku skupinu na koju država baca novac. Ako je on sada deo te političke elite i ako on nije isti kao i njegovi prethodnici, zašto onda poseže za merama koje bi trebalo da spreče partijske zloupotrebe, ali i da umnogome pogoršaju položaj prosečnog radnika u Srbiji? Jedan od odgovora može biti i da nije tačno da nije isti,  pa preko leđa radnika želi da se razračuna sa parazitskim elitama koje mu kvare reputaciju.

Ideologija

 

Među mnogobrojnim budalaštinama i to kako ministar Radulović reče "kapitalnim", ovo su možda bile dve ili tri koje su mi iskopale oči. Druga strana medalje svakako je privid ideološke neutralnosti najavljenih "reformi". Širom regiona, one se razumeju kao glas (ekonomskog) razuma koji će se akobogda, proširiti  diljem Balkanskog poluostrva.
Kako bismo najpre shvatili zašto se ceo Balkan divi srpskom ministru privrede, krenimo od veberovske tradicije razumevanja ideologije, s obzirom na to da je ona, pouzdano znam, bliska jednom od glavnih savetnika Saše Radulovića. Prema tumačenju Maksa Vebera ali i drugih predstavnika škole nazvane po njemu, svaki ideološki impuls koji stiže od elita analizira se na osnovu parametara koji se tiču lične koristi. Dakle svaki pojedinac sudiće o planu Saše Radulovića sa stanovišta mogućnosti da od najavljenih mera ima koristi. Radi se o već pomenutoj teoriji racionalnog izbora. Jedna od tri vrste racionalnosti kojom se pojedinci koriste pri pravljenju izbora jeste i ono što Raymond Boudon naziva racionalnošću položaja ili situacijskom racionalnošću, gde se sa stanovišta teorije, racionalnim smatra i onaj sud koji stoji na pogrešnim kauzalnim osnovama usled podređenosti položaja u kom se oni koji sude nalaze, a u ovom slučaju to su građani. Moguće je tako, da građani podržavaju ministra misleći da će se to pozitivno odraziti na njihov socijalni ili bilo koji drugi položaj, ali su nažalost zbog svog društvenog položaja uskraćeni za ispravnu percepciju onoga o čemu on govori i stvarnih posledica toga.

Što se tiče same deideologizacije udžbeničkog neoliberalizma, moraćemo ipak da se oslonimo na malo ozbiljnije i kudi kamo smislenije teorijske okvire od teorije racionalnog izbora. Ono što vidimo ovih dana u medijima širom regiona ne predstavlja ništa drugo do otelotvorenje ovoga što Gramsci zove kulturnom hegemonijom koja se uspostavlja kao dominantna ideologija posredstvom institucionalnih instrumenata poput medija, obrazovnog sistema itd. Prema Altiserovom shvatanju ideologije, njena funkcionalna snaga leži u državnom aparatu koji pre ideološkim nego li represivnim aparatom obezbeđuje podršku za svoje ideje. Kako je u srpskom društvu više nego primetan konsenzus oko briljantnosti ideja ministra Radulovića, biće da je ovo u potpunosti uspelo. Ako posetite Fakultet političkih nauka u Beogradu videćete da je ono što Altiser stavlja na najuzvišenije mesto kada je reč o ideološkoj indoktrinaciji - obrazovni sistem, već dugi niz godina glavni institucionalni mehanizam za širenje i prihvatanje ove "deidelogizovane" ideologije. Tako ovaj privid reformi radi sistemu upravo ono što mu je neophodno kako bi opstao - prikriva njegove protivrečnosti o koje se koriste isključivo politička i ekonomska elita. Ako pratimo psihoanalitičku tradiciju mogli bismo da zaključimo da su građani žrtve jedne ideološke iluzije.  Možda je istini u našem slučaju, najbliže Žižekovo gledište (koje prati psihoanalitičku tradiciju) prema kom idelogija nije iluzija sna koji sanjamo da bismo pobegli iz nepodnošljive stvarnosti već njenu osnovu čini konstrukcija fantazije koja služi kao podrška samoj našoj "stvarnosti" : iluzija koja strukturiše naše delotvorne , stvarne društvene odnose (...). U tim društvenim odnosima odavno su počeli da vladaju relacije tipične za neoliberalno društvo (Polanyi) koje je konstruisano na temeljima dominantnog načina ekonomske proizvodnje u poslednje dve decenije. To društvo danas je kompetitivno, ono je sazdano iz gomile otuđenih pojedinaca  koji sopstvene uzajamne odnose potčinjavaju zakonima tržišta. U takvim okolnostima, pored njih nezapaženo prolaze ovakve ideološke konstrukcije poput autorskog teksta Saše Radulovića.

Naposletku, ipak je ministar privrede stručnjak, može se reći i naučnik i to taman onoliko koliko je ekonomija nauka. Ali sve i da jeste, Markuze nas je naučio da su nauka i tehnologija dominantni oblici ideologije u savremenom društvu. Pitanje je samo dokle će biti moguće održavati kulturnu, ekonomsku i političku supremaciju i dokle će biti moguće legitimisati ideološki mehanizam koji donosi sve gore posledice. Možda trenutno okolnosti za radikalnu promenu i nisu pogodne, ali ponekad je dovoljno načiniti korak koji je, ako je pravi, sposoban da retroaktivno izgradi preduslove za samog sebe (Žižek). 

 

Gavrilo Princip, a hero?

Less than a year is left until the celebration of the hundredth anniversary of the outbreak of World War I, until then the bloodiest war in human history. As June 28th, 2014.is approaching near, it is more certain that the German government will take part in the organization of the celebration of the centennial in Sarajevo, where Gavrilo Princip assassinated the Austro- Hungarian Crown Prince and his wife. The greatest nightmare of our grandmothers and grandfathers begins to worry us as this date approaches. The question that bothers us is „What will the world say?"

When analyzing the role of Gavrilo Princip in world history first of all it is necessary to point out the epistemological error in dominating, but unfortunately revisionist interpretation of the assassination in Sarajevo. Almost all literature dealing with the causes of WWI on the very first page stresses the murder of Franz Ferdinand and his wife Sophie as a cause of the war. Despite in the subsequent analysis this conflict which had an impact on the world is connected with the clashes between the imperial pretensions of the great powers of the late nineteenth and early twentieth century, somehow there is still a bitter taste when the name of Gavrilo Princip is mentioned.

That the act of murdering a colonial subject by the persecutor is a sign of true self-liberation, we learned from Jean Paul Sartre. Since colonization during the nineteenth and twentieth century was followed by the promotion of so-called "scientific racism", according to which the colonization is justified because it is carried out against those who are unable to manage themselves, colonized people in these areas were placed in the position of an inferior race. Although Aristotle is often considered the father of "scientific racism", there are a fairly large number of modern, primarily liberal thinkers, who used this concept to justify colonial conquest
led by their countries. Thus JS Mill thought it was justified to go to imperial campaigns if that would mean that the "uncivilized" will become "civilized." Tocqueville himself, writing about Algeria, articulated the characteristics of the French ideal of "civilizing missions." Only Bentham was against British imperialism, and only because he thought it was not feasible, because he thought that such campaigns are a waste of precious resources. Besides Great Britain and France, there were of course united Germany, Austria-Hungary and Czarist Russia. Each of these countries was for imperialist campaigns. Of course, conflicts of great powers over territory occurred throughout the history of the modern state, and in addition to these listed, from 16th
century onwards there were also Spain and the Netherlands. So the world in a historic moment became narrow because the West progressed precisely because the race for world wealth included only a limited number of members. The West, according to many, progressed only because highly developed countries like China and India were ravaged by exploitation. Suddenly, the exploitative campaigns included too many countries, and it was a matter of time before the conflicts of the great powers will escalate. And then right out of nowhere, appeared a Gavrilo Princip, assassinated an occupation symbol, undergone self-liberation and began World War I?

It is said that Gavrilo Princip was a nationalist. In the region people do not like him because he was a member of an organization that aimed to unify the Serbs under Austro-Hungarian rule (and other South Slavs). World-wide he is called a terrorist because, in any case and under whatever circumstances, the murder is considered a barbaric act - especially the assassination of a Crown. Let's start with the first charge. All (successful) anti-colonial movements in the twentieth century, around the world, were the movements of "national liberation." As Alan Ryan writes, nationalism is a dangerous gift that colonizers inadvertently gave to the colonized. Even Marx thought that the colonial conquests are progressive, in the sense that they may lead to expansion of the capitalist mode of socio-economic organization, which would result in the formation of national liberation movements, which would as those European, firstly get free from colonial rule, and then take part in the world socialist revolution. These movements would firstly be national. Liberation from "imperialism as the highest stage of capitalism" (as follows the most famous Lenin's work on this phenomenon) starts with grouping the nation or a group that wants, modeled on the Western nation-state, to be freed from occupiers and then to form an independent state union. Hence the definition of "non-aggressive nationalism" under the doctrine "to each people its own polity" and a clear distinction in relation to the "aggressive nationalism" which undermines conquests. This classification is reserved for the period of the early twentieth century, and especially for the period of anti-colonial struggle and is not relevant to the present analysis of nationalism as primarily retrograde social tendency. This struggle, in all parts of the world from the beginning of the twentieth century was often very radical and because it was such it does not mean that it could be classified as "aggressive" - if you use the aforementioned categorization. In this sense, Gavrilo Princip was a nationalist as, for example, Simon Bolivar, the symbol of anti-colonial struggle in South America. The same can be said for the other allegation, that Gavrilo Princip was a terrorist as, for example, Ernesto Gevaro (without intention to compare their historical or ideological roles). Here we come to what I consider the main epistemological error in the analysis of the historical role of Gavrilo Princip.

From the perspective of the historical role, it is completely irrelevant whether Young Bosnia, whose member was Princip, wanted to liberate the Serbs and then the others, or just Serbs, or all South Slavs (although the first would be the most likely). Also, it is less important whether this organization was in conjunction with the Serbian „Freedom or death“(although it was), and also because the main ideologist of the Young Bosnia Vladimir Gacinovic was a follower of Russian anarchism (Kropotkin and Bakunin), and was a friend with Trotsky, whom he met in Switzerland. It is less important if Gavrilo Princip, if he had by chance survived and lived in free Bosnia, would perhaps at some point change his mind regarding his beliefs (for which we cannot claim what they exactly were) like the Egyptian anticolonial fighter named Sayyid Qutb, who at first was
considered a hero, and then he was killed by Nasser Regime because he did not support military dictatorship but advocated the Sharia (he wrote a book called " Social Justice in Islam " in 1949.). So for the analysis of the historical significance of the assassination in Sarajevo and its perpetrator, variables such as the character of Young Bosnia, its connection with the "Freedom or death", or beliefs of Princip, are totally irrelevant. The only thing that matters is- the historical context in which this event took place because the assassination was an expression of antiimperial struggle of people who lived under foreign rule for centuries. The people who were treated by the great powers in a "scientific racist" manner, through Gavrilo Princip experienced
self-liberation. The people who still speak the same language and has different religions and ethnicity, for a hundred years is waiting for another Princip in this modern empire that, as Hardt and Negri say in their "Empire", is not formed on the basis of the power itself but on the ability to present power as one that is at the service of peace.

O rehabilitaciji četništva

Nedavno sam sa dva prijatelja otišao kombijem na Trešnju (tamo iza Avale) da prevezemo dva kauča iz vikendice jednog od njih. Skrenuli smo sa glavnog puta i ovaj koji nas navodi do svoje kuće u jednom trenutku kaže "idi samo pravo i skreni levo kod kukastog krsta". Pogledamo se nas dvojica koji isprva mislimo da se radi o šali, a onda nakon stotinak metara zaista skrenemo, kod kukastog krsta. Priča nama dvojici zaprepašćenih, dalje ovaj treći, kako njegov deda koji živi u blizini retko više i izlazi jer je kako njegov kaže, navikao da puca kada ugleda svastiku, a ne da pored nje prolazi. Svašta se nešto još promenilo u odnosu na vremena kada se na svastiku pucalo. U društvu u kom se od pre nekoliko godina vrlo intenzivno odvija rehabilitacija pro - fašističkih istorijskih tendencija, ovakvi fenomeni sa margina polako silaze u centar društvenog.

Henry Ford je na početku prošlog veka tvrdio da istorija nije ništa više do "jedna prokleta stvar nakon druge". Između ostalog i u političkoj misli kroz istoriju postoje one koje ne pridaju istoriji previše značaja. Takve su, primera radi, teorije koje se oslanjaju na društveni ugovor. Ipak, neke druge teorije hegelovskog ili marksističkog nasleđa istorijske varijable uzimaju kao osnovne determinante društvenih procesa. Nasuprot uverenjima da se ljudska istorija uvek razvijala u pravcu ostvarenja pravde za sve, Hegel smatra da ovo nije nužno tačno. Ovim Hegel u svojoj Filozofiji istorije želi da ukaže na grešku pri tumačenju istorijskih dostignuća kao irevirzibilnih.
Jedno od najvećih, ako ne i najznačajnije istorijsko dostignuće prostora bivše Jugoslavije bila je antifašistička borba iz koje su Južni Sloveni ali i ostale etničke skupine izašle sa jednom novom, do tada neostvarenom idejom. Prvi put u istoriji na prostoru tadašnje Jugoslavije izrodilo se načelo solidarnog, zajedničkog otpora okupacionim fašističkim snagama i konsekventno, udruživanje u zajedničku državu sa jasnom namerom da ona počiva na načelima političke i socijalne jednakosti svih ljudi koji su u njoj živeli (kraljevina SHS kao i kasnija Kraljevina Jugoslavija ne mogu se smatrati državnim tvorevinama koje su težile ravnopravnom tretmanu svih etničkih i verskih grupa koje su u njoj živele - kako u socijalnom tako ni u političkom smislu).  Sa druge strane, u svakoj od bivših republika postojale su snage koje su se solidarisale jedino sa samima sobom, te bile otvoreno fašističke ili kolaboracionističke. Ujedinjavalo ih je možda samo to što su sve bile anti - komunističke, ali ovo nije podrazumevalo međusobnu saradnju, već pre kolaboraciju sa fašističkim okupatorima. Nakon završetka Drugog svetskog rata, unutrašnje fašističke tendencije su poražene, baš kao i Sile osovine.

U poslednjih nekoliko godina javni diskurs u Srbiji sve više naginje nečemu što se pogrešno naziva ispravljanjem ili preispitivanjem istorije iako se radi o svojevrsnoj istorijskoj reviziji. Tako je pre nekoliko godina cela kampanja otpočela, kada se pola države upustilo u potragu za grobom četničkog vođe Draže Mihailovića. 2009. godine, Republičko javno tužilaštvo čak je i javno pozvalo građane da se uključe u potragu i obaveste nadležne organe ukoliko išta znaju o tome gde je sahranjen četnički general, pardon, đenereal. Ovim je zapravo proglašen početak kontra - revolucije poražene strane u Drugom svetskom ratu. Ta kontra - revolucija ne izvodi se naravno silom. Ona prati princip koji Antonio Gramsci naziva uspostavljanjem kulturne hegemonije. Prema ovom konceptu, postoje dva načina otpočinjanja vladavine od strane određene političke strukture (klase) : prvi je dostizanje vodeće pozicije u društvu i pravljenje saveza sa ostalim istomišljenicima (bez vlasti), a drugi je osvajanje vlasti i materijalizovanje društvene nadmoći kroz institucionalizovani represivni državni aparat - gde dolazi i do potčinjavanja neistomišljenika. Kada je reč o rehabilitaciji četništva u Srbiji, može se reći da je postepeno osvajanje javnog diskursa trajalo gotovo dve decenije, da bi već postignutu kulturnu hegemoniju dominirajuća skupina institucionalizovala (i potpuno) pre nešto više od godinu dana kada je na čelo države došao odlikovani "četnički vojvoda". Ideologija četništva naravno u današnjoj kontekstualizaciji nema nužno fašisoidni karakter, ali je u svakom slučaju, zaostavština koja se tiče militantnog anti - komunizma, te ekstremnog nacionalizma ali i šovinizma i danas sveprisutna. Ono što je evidentno je nastavak jačanja kulturne hegemonije, sada već i uz podršku državnih institucija. Igrana serija "Ravna gora" koja za nekoliko dana kreće na RTS-u već sada predstavlja katalizator uzbuđenja svih onih koji nisu voleli onu "prethodnu" istoriju, pa jedva čekaju da vide ovu novu, "Serbian friendly", revizionističku verziju prošlosti. Veza između neofašističkih tendencija u vidu organizacija poput Obraza, Dveri, Naših, 1389 i sličnih i rehabilitacije ideologije četništva itekako postoji. Zato je ovde po sredi svojevrstan paradoks. Dok sa jedne strane kuka nad neofašistima koji remete izborni proces na Kosovu, divljaju po stadionima ili crtaju kukaste krstove po stanovima gej aktivista, država sa druge strane sponzoriše rehabilitaciju ideologije koja je osnovno tlo pod nogama onih nad kojima se kuka.       


Tako je danas je za Srbiju više nego ikad, relevantno Hegelovo upozorenje da istorijska dostignuća ne moraju nužno biti irevirzibilna. Iako je "velikosrpska" ideologija koju je Dimitrije Tucović otkrio još u vreme Balkanskih ratova, poražena 1945, danas se društvo u Srbiji ponovo vraća unazad, birajući doduše sufisticiranija sredstva prilikom ostvarenja svojih ciljeva. Ipak, tu je i manjina, da ponovo preokrene točak istorije i nadvlada "tiraniju većine" (Tocqeville). Eto, baš pre nekoliko dana otišao sam kod frizerke.

- Znam da je vreme da se ošišam i obrijem kad mi kaže majka da ličim na Dražu četnika.
- Pa da znaš da ličiš, na to će ona šaljivo.
- E baš ti hvala.
- Ma slušaj, baš sad kad sam dolazila na posao, autobus je vozio jedan sa kapom sa kokardom i ogromnom bradom.
- Ma šališ se?

...ćutimo nekoliko sekundi i procenjujemo šta li ovo drugo misli o kokardi. U jednom momentu, frizerka prekida tišinu:

-  Ko nama vozi decu! Ma dal' da ga prijavim?

... pa ovi bi mu još i orden dali, mislim se ja. Ipak, verujem da ljudi nisu ni svesni u kakvoj državi žive. Zato ništa i ne preduzimaju, nastavljam misli. Oćutim par sekundi.

-Nego šta, odgovorim, možda je to prvi korak...