Politički izveštaj iz Španije: Da li je Podemos ostao kratkih rukava?

Po prvi put od završetka Frankove diktature u Španiji, na izborima za nacionalni parlament izvesno je da će vlada biti formirana samo ukoliko se nekoliko stranaka dogovori oko koalicije. Filozofija koju forsira elektoralni sistem u ovoj mediteranskoj državi jeste ona koja garantuje političku stabilnost, na uštrb demokratskog upravljanja. Diskrepancija između broja glasova koji su potrebni različitim partijama da bi osvojile mesto u parlamentu ogromna je. Primera radi Ujedinjena levica je osvojila blizu milion glasova i samo dva poslanička mesta, dok je vladajućoj Narodnoj partiji bilo potrebno oko 56 000 glasova za jedno mesto, Podemosu oko 70 000, socijalistima oko 58 000 i tako dalje.  Pred najskorije izbore, od ljudi u Barseloni mogao sam čuti da je „koalicija“ gotovo pa nepoznata reč u španskom političkom životu. U prošlosti su se socijalistička (PSOE) i Narodna  partija (PP) smenjivale na vlasti što uz pomoć apsolutne većine, što otvorene ili prećutne podrške za manjinsku vladu koju bi formirale nakon što bi dobile prostu većinu. Poslednja ovakva promena vlasti dogodila se 2011. godine kada je Zapatero (PSOE) ustupio mesto vladajuće partije Rahojevoj PP.

Pored tabloidnih dešavanja poput nokautiranog premijera Rahoja u rodnom mestu u Galiciji (od strane maloletnika koji je u rodbinskim odnosima sa Rahojevom suprugom), ili simpatične situacije u kojoj je gradonačelnica Barselone Ada Kolau zaboravila ličnu kartu kod kuće pa je morala dva puta dolaziti na biračko mesto, jedna se značajna novina naselila u špansku politiku.  Iako je daleko od ispravnog zaključak lidera socijalista Sančeza da „Španija skreće ulevo“, očigledno je ipak da Španija skreće sa bipartizma i puta stabilnosti po cenu manjka (ili odsustva) demokratkog odlučivanja, ka partijskom pluralizmu i opštoj promeni javnog diskursa. Najviše glasova ponovo je, kao i 2011. osvojila „Partido Popular“ premijera Rahoja, ali je njihov broj mesta u parlamentu pao sa 186 na 123 (od ukupno 350). Iako sebe smatraju jedinim pobednicima izbora (jer bez njih, ili makar njihove podrške teško može biti nove vlade), socijalisti su sa svojih 90 mesta u parlamentu izgubili 20 mesta u odnosu na pre četiri godine. Ovi rezultati dve vodeće partije u Španiji ujedno predstavljaju i najlošiji rezultat za socijaliste u istoriji, ali i najlošiji rezultat za PP od 1989. godine.

Gde su otišli glasovi dveju najvećih partija? Glasovi Rahojeve stranke slili su se na konto partije „Građana“, odnosno partije pod nazivom „Ciudadanos“. Pod vođstvom mladog oportuniste Alberta Rivere, „Građani“ su iz katalonskog političkog prostora uskočili u trku za parlament na nacionalnom nivou, nakon gotovo 10 godina delovanja u regionu na severu. Oni su se u značajnoj meri okoristili o korupcionaške afere koje već neko vreme potresaju vladajuću PP, pa su tako na krilima zaokreta od bipartizma ka partijskom pluralizmu došli do 40 poslaničkih mandata i četvrtog mesta na poslednjim izborima. Ovo je inače stranka desnog centra, što se može videti po čisto neoliberalnom ekonomskom programu i pozivima da „španska ekonomija postane konkurentnija najjačim ekonomijama sveta“. Na suprotnoj strani od njih, nalazi se Podemos čiji je lider Pablo Iglesijas samo dve nedelje pred izbore u jednoj televizijskoj emisiji predvideo da će njegov pokret osvojiti 102 mandata, da bi rezultat bio na kraju 69 poslaničkih mesta. Poslednji rezultati anketa, samo dan uoči izbora (ankete koje radi katolonska agencija za istraživanje javnog menjenja, a koji su se pojavili u Andori u vreme predizborne ćutnje, tako što su umesto imena partija, pored procenata stajale razne voćke  - jabuke, breskve itd), Podemos je bio na drugom mestu, dakle ispred socijalista.

Nova leva politička snaga čija je socijalna baza oličena u pokretu „15 M“ (skraćeno za „15. maj“, što je izvorno ime pokreta poznatijeg pod imenom „Indignados“) za razliku od Ciudadanosa, zapravo je kreirala novi politički prostor, pa je otuda ovaj rezultat dobar, ali ne i sjajan. Pošto je Podemos uspeo da kreira prostor za zaokret u španskom političkom životu, njemu bih posvetio malo veću pažnju i upitao se, da li je Podemos ostao „kratkih rukava“ na ovim izborima? Da li je nakon što je sa sobom doneo i nadu da će u se u Španiji dogoditi ne samo okončanje bipartijske oligarjijske vladavine, već i početak nove ere koja bi mogla ispuniti nedosanjane snove grčke Sirize ili da budem još dramatičniji – početak osvete za „slomljenu kičmu“ Aleksisa Ciprasa, Podemos na ovim izborima ušao u institucije i zatvorio vrata za sobom, ili je otškrinuo i naredna vrata radikalne demokratske emancipacije?

Prvo pitanje koje sam postavio prijateljima u Španiji, koji uglavnom glasaju za Podemos (u Barseloni u koaliciji sa Ujedinjenom levicom) bilo je: „Verujete li i dalje?“. Nisu mi mogli ponuditi jednostavan odgovor. Moj je utisak da je od izbora za Evropski parlament u maju prošle godine kada je Podemos pobedio i postao druga uzdanica evropske levice, ovaj pokret već sredinom 2015. Godine u očima birača „skliznuo“ ka staroj dobroj priči o „manjem zlu“. Od pokreta koji je sebe struktuirao po sistemu „krugova“, ne pristajući na tradicionalno hijerarhijsko unutarpartijsko ustrojstvo, Podemos je postao baš takvom, hijerarhijski ustrojenom partijom. Ja sa ovim nemam problem i šta više, rizikujući da razočaram romantični deo sebe samog, mislim da je ovo bilo neophodno i ako želite, politički korisno. Drugi talas zaokreta koji Podemos pravi u odnosu na 2014. godinu (kada je u jednom trenutku i bio vodeća politička snaga prema istraživanjima javnog mnjenja), tiče se promene retorike. U početku, kada je nastajao pokret M – 15 , kada su nicali razni ogranci tog pokreta, akcenat jeste bio na parolama ala  „Occupy“  poput „mi smo 99 %“, ali moglo se jasno videti da zahtevi novog pokreta odozdo mešaju tradicionalnu retoriku i njenu aktuelizaciju, kontekstualizaciju ili jednostavnije – vrše adaptaciju vremenu u kom žive. Iako je rad teorijskog (i bračnog) tandema Laclau – Muf, iz kog je Podemos crpeo koncepte poput „popularnog suvereniteta“, „kontra – hegemonije“ ili „progresivnog populizma“ pre u vodama neo – marksizma, pa čak i post – marksizma, ova je praksa praćena aktuelizovanom levom retorikom, mnoge u Španiji navela da veruju. Ipak, kako je vreme odmicalo, Podemos se odlučio da pravi zaokrete koji su sve manje stavljali akcenat na klasu i radništvo, a sve više na ideološki „neutralnu“ retoriku poput potenciranja dihotomije između „naroda“ i „političke kaste“. Nastavljeno je insistiranje na obrazovanju za sve, opštem pravu na zdravstvenu zaštitu, socijalnoj inkluzivnosti raznih obespravljenih slojeva, ali je još u Iglesijasovom autorskom tekstu za Le Monde Diplomatique iz avgusta ove godine bio jasan finalni zaokret ka post – ideološkoj poziciji koja se može prevesti kao „nismo mi ni levica ni desnica, mi smo uz obespravljeni narod“. Svi smo se pitali, je li ovo bila predizborna taktika ili suštinski zaokret?

Razvoj Podemosa u poslednje dve godine svakako je, mnogo kompleksnija tema i zahteva više prostora nego što ga ja ovde imam. Pored polu – kritike koju sam im uputio u prethodnim redovima, evo u nekoliko redova apologetizma. Primera radi, početno povezivanje Podemosa i Iglesijasa samog sa „čavizmom“ u Španiji ne nailazi na salve oduševljenja kao što je to primera radi, slučaj kod nas u krugovima sklonim fetišizaciji Latinske Amerike – šta više. Nije nužno ovo vezano za negodovanje pred socijalizmom, koliko za negodovanje pred „kaudiljo“ sistemom tipičnim za latino – američku politiku. Dakle, to se moralo ublažiti ili gotovo napustiti kako bi se pokušala ugroziti hegemonija dve vodeće partije. Ipak je sa druge strane, u post – izbornom govoru Iglesijas svoje obraćanje završio sećajući se nikog drugog do Salvadora Aljendea i to rekavši: „Večeras se sećamo besmrtnih reči Salvadora Aljendea – istorija je naša i nju kreiraju ljudi“.

Drugo, Siriza i njen neslavni završetak gerilske borbe sa briselsko - berlinskim „Golijatom“ uticala je na smanjenje euforije oko Podemosa, kako u Evropi tako i u samoj Španiji. Iako je ova zemlja četvrta ekonomija sa jednom desetinom udela u ukupnoj ekonomiji evrozone, pa je stoga njena progovaračka pozicija mnogo bolja od pozicije malene Grčke (sa manje od 2 % udela u BDP-u zemalja evrozone), brutalno pregažena Grčka naterala je Podemos da primera radi, u kampanji za nacionalne izbore potpuno zanemari pitanje odnosa sa EU i kreditorima. Umesto toga, akcenat je bio na „internim“ pitanjima, poput nezaposlenosti i korupcije. U svakom slučaju, polomljena Sirizina kičma Podemosu je skresala krila i prizemljila ih nakon evropskih izbora 2014. Zato je partija krenula putem „kojim se češće ide“ i to je razumljivo. Treće, Podemos je u Barseloni i još nekoliko izbornih jedinica išao zajedno sa „Ujedinjenom levicom“, tradicionalnom levom partijom, koja već dugo ostaje odana socijalističkoj ortodoksiji. Ono što Podemos nije mogao eksplicitno, mogla je „Isquierda Unida“ kojoj su uzgred, otišli i mnogi razočarani potencijalni glasači Podemosa (ili joj se vratili). Podemos je odneo pobedu u Kataloniji i Baskiji, bio drugi u Madridu, Galiciji, Valensiji. Tako je ova partija, izrasla iz „Indignadosa“, razbila bipartijsku rigidnu Španiju i u tome je njena ogromna zasluga. Ranije pomenuti desno – liberalni Ciudadanos samo je uskočio u prostor prethodno prokrčen od strane Podemosa. Odgovor na gore postavljeno pitanje oko toga „da li je Podemos ostao kratkih rukava“ osvojivši značajno manje glasova nego što je njen lider očekivao (69 umesto 102 poslanička mesta) i ipak zauzevši treće umesto drugog mesta (sa oko 1,5 posto manje glasova od drugoplasirane PSOE) zavisi od toga kuda Podemos planira da ide nakon ovih izbora?

Jasno je nadam se, da pod „kuda Podemos planira da ide“, podrazumevam znatno širi opseg političkih snaga unutar same partije ali i oko nje (pokreti u Madridu i Barseloni primera radi, koji su dobili gradonačelnice ali nisu formalno deo Podemosa), kao i njegovu bazu oličenu u socijalnom pokretu iz 2011. godine. Ako putanja kretanja nadilazi prostu fragmentaciju španskog političkog prostora kao cilja po sebi, ako ona podrazuveva osnaživanje pokreta kao dela šireg, evropskog pokreta, ako put kojim „se češće ide“ iz predizborne kampanje postane put „kojim se mora ići“ ako se želi dostići radikalna demokratska emancipacija španskog ali i evropskih naroda, onda Podemos nije ostao „kratkih rukava“. U tom slučaju, prvi nacionalni izbori na kojima je Podemos ostvario značajnu podršku mogu biti samo uvod za naredne izbore u kojima može ponoviti izborni uspeh Sirize. Ovo dakako nije nemoguće jer bi se uskoro mogli dogoditi novi izbori, pošto izborna matematika ne ostavlja previše prostora za formiranje vlade. To bi značilo čak i mogućnost da se ponovi grčki izborni scenario, prema kom Siriza pobeđuje u ponovljenim izborima u Grčkoj. Ako sa druge strane, Podemos pristane na koaliciju sa socijalistima (Sančeza ali i bivšeg premijera Zapatera), uz podršku nekih manjih partija, onda postoji ozbiljan rizik da glasači Podemosa, kao i njegova baza, šire i uže članstvo, ipak ostane kratkih rukava. Treća opcija bi bila da PSOE i PP uđu u veliku koaliciju, pod uslovom da Rahoj koga su socijalisti najviše kritikovali u kampanji ne ostane premijer, ili da PP i Ciudadanos uz podršku manjinskoj vladi od strane PSOE, naprave vladu – što je najmanje verovatno. U tom bi slučaju Podemosova putanja radikalne emancipacije mogla biti još i osnažena, dodatnom kompromitacijom ostalih političkih snaga. Pošto se na predizbornim mitinzima Podemosa, klicalo: „Si, se puede“ ili, „da može se“, sad nam po svemu sudeći ostaje da sačekamo odgovor na pitanje „si se quiere, o no“, odnosno, „da li se hoće, ili ne?“

The Critique of “Democracy in Europe” by Jurgen Habermas

With a good reason, Jurgen Habermas in his paper “Democracy in Europe” discusses the possible ways of reforming the institutional and social setup of the European Union. The main issue that he tackles is the one which has almost occupied the intellectual and public spheres in Europe and that is, democratic deficit of the EU. Habermas rightly indicates already in the introduction that “national democracies are becoming more and more entangled in problems arising out of growing discrepancy between a world society that is becoming increasingly interdependent at the systematic level and a world of states that remains fragmented”. This formulation, though, may be put in a slightly different form, which would again stress the inability of nation states to deal with contemporary world problems, but would at the same time define the problem in more social terms. So, one could argue that both international institutions and nation states, have become too weak to deal with socio – economic dynamics at the international level, same as with its repercussions at national levels. This means that both levels of institutional activities have become incapable of dealing with social reality in general. This formulation might sound similar to Habermasian one, but actually shifts the focus from the matter of formal sovereignty to the matter of social and economic structure, both internationally and nationally.

Habermas’ analysis of the international conditions that have accelerated the process of delegitimation of the EU on one hand and inability of nation states to tackle both socio – economic and political problems on the other, is convincing. He emphasizes two main problems: one is deepening of social and economic stratification internationally, which have led to political impotency of the nation states to deal with neoliberal offensive. The second issue is the EU’s lack of democratic legitimacy and therefore inability to provide nation states with a necessary back up support when facing problems on supra – national level. This is why Habermas calls for deepening of European political integration. The method he uses is also quite convenient.  While very easily “crashing” the argument of the non – existence of the “European demos” as being the main obstacle to the further and more democratic political integration of the EU, he agitates for further political integration of the Union on the basis of typical nation – building process. In brief, the argument is that no nation state has ever been created on the basis of preexisting demos, but rather as an imposed and produced legal constitution, from above. To put it in more simple terms, in spite of the fact that some inhabitants of Sicily or Catalonia don’t “feel” Italian or Spanish, this still doesn’t mean that nation building of Italy or Spain was unsuccessful. What is important, rather than a common identity of “homogeneous” demos, is common public sphere where people of a certain community, regardless of their identity claims, come together to discuss political issues and reach the main goal of every public sphere – the balance of interests. This is, apart from “double sovereignty”, European electoral law and balance of power among the existing EU institutions, Habermas’ main point – we need a common public sphere in order to create political unity, necessary for solving the issues concerning us at present time. This condition, as a matter of fact, is the main precondition for all other institutional and social reforms. Due to this reason, it is the European public sphere that I am going to address here, in order to challenge it.

My disagreement with Habermas therefore, starts and finishes at the point of spreading the public sphere onto European level. Even though pointing out that certain social groups transnationally suffer from economic crisis regardless of which nation state they live in (the same goes for the elites who do not suffer or even, benefit from the crisis regardless of their national belonging), Habermas somehow at the end, misses the point of why and how we should spread the arena of public debate from national to supranational level. In more simple terms, the problem isn’t that he finds this arena to be the mediator of different social interests across national boundaries, the mediator “between different conceptions of the common good”. The problem is rather that this public sphere, together with institutional changes, in his view, needs to be legally imposed from above. In other words, by avoiding and successfully “beating” the argument of “no further political integration without European demos”, he falls into another trap.

 It is true that nation states legally constituted civic solidarity from above, but the reasons and historical moment when this had been done is incomparable to the present moment and unsuitable to the problem which European Union and its member states are facing today. While nation states were established after the bourgeois revolution, in order to legitimize the new ruling class, while at the same time creating an additional legitimation tool called “public sphere”, they were still an emancipatory step away from feudalism. The new supra – national public sphere suggested by Habermas however, wouldn’t differ from its historical predecessors as long as it does not build itself upon a new, radically different initial point. Historical circumstances under which we live today are simply different from the ones at the time of the development of nation states that Habermas is referring to when trying to deal with present time’s problems. With that respect, what use to be emancipatory in one historical period (imposing the new legal framework from above), isn’t emancipatory in the other. It was evident already with the last wave of nation building processes (in Eastern Europe or former Yugoslavia especially, for instance), that “late” formations of nation states went into the opposite direction from the emancipatory road.

If this new Event from bellow would not take place, what we might got with reforms from the above (even if they aim at opening the new, wider and a common space for public discussion and mediating different interests), is what we always have gotten every time, when capitalism was in crisis. Here, I mainly refer to the “30 glorious years” and the welfare state model. It has been shown numerous times in history, that keeping the same basis, meaning the same social relations of production, while demanding better conditions of life for ever larger majority of people, always meant that the best you could get, are short terms concessions (more social giving and welfare), which only served as:

 1) An excuse not to change the basis radically, since even with this base social state is possible

2) As a perfect tool for bridging over the time of lack of legitimacy and wait for the new suitable moment for re-appropriation of intensity of class domination  

 Not so long after, it would be possible again to legitimize social spending cuts and cancelation of concessions that had previously been provided. As a matter of fact, Habermas himself says that the “idea of social Europe has perceptibly failed, with the reasons for the failure residing in Europe itself”. At the same time he argues that this doesn’t mean that resistance to the European unification is justifiable – and I indeed agree. However, neither “European unification” nor “European solidarity” necessarily have to be adopted or applied on the same basis upon which the EU was founded. On the contrary, isn’t his admission that causes of problems of ever larger social and economic discrepancies and identity conflicts in Europe are to be found in Europe itself, a good start for requisitioning the causes and not only effects of this European project? Isn’t this admission a perfect chance for admitting also that European economic problems are originating from the central pillar of European integration – which is the integration of European elites in order to secure a free flow of capital? Of course, when indicating (four) reasons of why we need to reform the EU today, Habermas mentions that initially, the intention was also to prevent the escalation of conflicts among European states. This is also correct. But, I would argue, more important issues from the very beginning were economic, rather than political ones. Here I am referring to the claim of Yanis  Varoufakis, that the EU was primarily established upon the agreement to remove the barriers for coal and steel  and that ECSC was nothing else but the outcome of the decision among six nations, to create the supra – national institutional set up for a (coal and steel) cartel, whose purpose was to regulate production and price levels.[1]  In accordance to that, it is logical that economic interests could not “trickle down” to the more serious political integration, since these interests would be threatened by the political democratization. As Jacques Ranciere points out, (from the standpoint of the elites), “there is only one good form of democracy – the one which confronts the catastrophe of democratic civilization”.[2]  This is why it is often heard in public debates that the only ones, who feel Europeans today, are the elites themselves.

Instead of concluding words, I would just refer to one of Habermas’ “super - structural” suggestions, namely the “double sovereignty”.  In order to have a double sovereignty, one first needs to have national sovereignty upon which to build the supra – national one. The problem is that national sovereignty have already been gone for a long time. Financial capitalism made politics in general dead, let alone concepts such as national sovereignty under the rule of multinational capital and international financial institutions. Doubling something which is non – existent would be as if we would be multiplying by zero. Of course, the solution is not the return to the concept of nation states. The solution is, as Habermas suggests, finding the tool for reaching the point of international solidarity. However this should be, in my view, achieved through establishing a different and less fragile grounds which would be posed from bellow. One may say that this sounds more utopian than changing the system radically from the inside – but creations are never to be judged in advance. The new creations are possible only to be imagined and then retroactively evaluated, when already created. There is no other way. Finally, Habermas argues that “higher level” or “shared” sovereignty means sacrificing part of national sovereignty in order to conserve the (old) revolutionary achievements in the past. The overall point of my paper lies in a counter – claim, which is in the “worst” case, as normative as Habermas’ claim. What we need today is, therefore, not conserving the old revolutionary achievements which are not any longer capable of dealing with contemporary political, economic and social problems, simply because they are the part of the problem. What we need today, are rather new revolutionary achievements.  

    

                                                                                               

---

[1] See: Varoufakis, Yanis, The Global Minotaur, Zed Books, 2013.75.

[2] See: Ranciere, Jacque, The Hatred of Democracy, Verso, 2014.10.